imali bitirilmiş veya aksamı tamamlanmış eşyanın ayırt edici niteliğini içermesi gerekir. Böyle bir atıf, imali bitirilmiş veya aksamı tamamlanmış eşya ile yukarıdaki hükme göre böyle sayılan eşyanın sökülerek veya monte edilmeden getirilmiş olanlarını da içine alır.” hükmüne amirdir.
Söz konusu Yorum Kuralı ile iki tür eşyanın ne şekilde sınıflandırılması gerektiğine açıklık getirilmiştir. Bunlardan birincisi, kuralın ilk kısmında yer alan imali henüz bitirilmemiş veya son şekli verilmemiş ancak üretilmesi amaçlanan eşyanın ayırt edici niteliğini içeren natamam eşyalardır. İkincisi ise, basit bir montaj işlemiyle birleştirildiğinde nihai ürünün elde edilebileceği, aksam ve parça şeklinde gümrüğe sunulan eşyalardır. Kurala göre; her iki durumdaki eşya da nihai ürünün yer aldığı Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunda sınıflandırılacaktır.
Diğer taraftan, Gümrük Tarife Cetveli İzahnamesinde yer alan yorum kuralına getirilen açıklamada, montajı tamamlanmamış eşya ile ilgili olarak; “2 (a) Kuralının ikinci kısmı, birleştirilmemiş veya demonte şekilde sunulan tamamlanmış veya bitirilmiş eşyanın, monte edilmiş eşya ile aynı pozisyonda tasnife tabi tutulacağını ifade eder. Eşyanın bu şekilde sunulması, genellikle paketleme, satış veya nakliye gereksinimleri veya uygunluğu gibi nedenlere dayanmaktadır. Bir eşyanın montajı için gerekli parçalarının sayısı fazla ise, bu eşyanın montajının tamamlanmasından arta kalan parçalar ayrı olarak sınıflandırılır.” denilmektedir.
Yorum kurallarında açıkça belirtildiği üzere; bir eşyayı oluşturmak için gerekli aksam ve parçanın, nihai ürünün oluşturulması için yeter sayıda olması, montaj işleminden sonra bakiye vermemesi gerekmektedir. Nihai ürünün tamamlanmasının ardından arta kalan her parça Genel Yorum Kuralları uyarınca kendi ait olduğu tarife pozisyonunda sınıflandırılacaktır.
Tarife mevzuatında aksam, parça ve aksesuarın belirleyici bir tanımı bulunmamaktadır. Bununla birlikte ulusal ve uluslararası tarife yazınından yola çıkılarak;
Aksam/parça: Kullanılacağı ürünün işlevinde esas bir etkisi olan ve ürün tasarımının mütemmim bir cüzü (bütünleyici parçası) olan, bir makine, ekipman veya cihazın teşhis edilebilir bir bileşeni olan eşya,
Aksesuar: Bir makine, ekipman veya cihazın işlevine esastan bir etkisi olmayan ikincil ve tali bir işlevi olan ancak makine, ekipman veya cihazın etkinlik ve verimliliğini artıran eşya,
şeklinde tanımlanabilir.
Bu bağlamda hem aksam/parça hem de aksesuar olarak nitelendirilen eşyanın ait olduğu makine, ekipman veya cihazın işlevinde esas veya tali bir rolünün olduğu, sınıflandırma yapılırken bu özelliklerin dikkate alınması gerekmektedir.
Örnek vermek gerekirse; Pompa (aksesuar), Bisiklet (asıl ürün). El pompası bisikletin işlevine esastan bir etkisi olmayan ancak tali bir işlev olarak bisikletin etkinlik ve verimliliğini artıran, kullanıldığı anda özelliğini koruyan tek başına bir eşyadır. Bisikletten ayrı olarak geldiğinde bisikletin aksam ve parçası olarak 87.14 pozisyonunda değil, kendine ait olan 84.14 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
Sele (aksam/parça), Bisiklet (asıl ürün). Sele, bisikletin işlevine esastan etkisi olan, bisikletin tasarımında bütünleyici bir parça olarak yer alan ve bisikletin olmazsa olmazı olarak teşhis edilebilir bir bileşenidir. Bisikletten ayrı olarak geldiğinde, tek başına kullanılamayacağı için bisikletin aksam ve parçası olarak 87.14 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
Türk Gümrük Tarife Cetvelinde aksam ve parçaların sınıflandırılmasıyla ilgili dört ihtimal söz konusudur:
1) Aksam ve parçalar ait olduğu eşyanın tarife pozisyonunda bulunabilir.
. 83.01 tarife pozisyonunda yer alan; Adi metallerden kilitler, sürgüler ve asma kilitlerin aksam ve parçaları yine 83.01 tarife pozisyonunun uygun alt pozisyonunda sınıflandırılır.
. 84.18 tarife pozisyonunda yer alan; Buzdolapları, soğutucular ve dondurucuların aksam ve parçaları yine 84.18 tarife pozisyonunun uygun alt pozisyonunda sınıflandırılır.
. 85.12 tarife pozisyonunda yer alan; Motorlu taşıtlarda kullanılan elektrikli aydınlatma cihazlarına ait aksam ve parçalar yine 85.12 tarife pozisyonunun uygun alt pozisyonunda sınıflandırılır.
. 94.01 tarife pozisyonunda yer alan; Oturmaya mahsus mobilyalara ait aksam ve parçalar yine 94.01 tarife pozisyonunun uygun alt pozisyonunda sınıflandırılır.
Örnekler çoğaltılabilir.
2) Belirli eşya gruplarının aksam ve parçaları için ayrı bir pozisyon bulunur.
. 84.25 ila 84.30 pozisyonundaki makine ve cihazlara ile birlikte kullanılmaya elverişli aksam ve parçalar: 84.31 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
. 85.25 ila 85.28 pozisyonunda yer alan cihazlara mahsus aksam ve parçalar: 85.29 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
. 87.01 ila 87.05 pozisyonlarında yer alan motorlu taşıtların aksam, parça ve aksesuarları: 87.08 pozisyonunda sınıflandırılır.
Örnekler çoğaltılabilir.
3) Aynı fasılda birden fazla makine ve cihazda kullanılabilecek olan aksam ve parçalar için ilgili
faslın sonunda ayrı bir pozisyon bulunur.
. 84. fasılın başka pozisyonlarında belirtilmeyen veya yer almayan makinaların aksam ve parçaları 84.87 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
. 85. fasılın herhangi bir yerinde belirtilmeyen veya yer almayan makine, cihaz veya aletlerin elektrikli aksam ve parçaları 85.48 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
. 90. fasılın başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan makine, alet ve cihazlara ait aksam, parça ve aksesuarlar 90.33 tarife pozisyonunda sınıflandırılır.
4) Aksam ve parçaların sınıflandırılması bir fasıl notuyla düzenlenmiş olabilir.
. 82. Fasılın (2) numaralı Fasıl Notunda: “Bu fasıldaki eşyanın adi metallerden aksam ve parçaları, esas eşyanın girdiği pozisyonda yer alır.” denmektedir. Yani, el testeresinin adi metalden sapı da el testeresinin yer aldığı 8202.10 tarife alt pozisyonunda yer alır.
. 83. Fasılın (1) numaralı Fasıl Notunda: “Bu fasıl anlamında, adi metallerden aksamlar, ait olduğu eşyanın pozisyonunda sınıflandırılır.” denmektedir. Yani, Adi metallerden kasalara ait olduğu anlaşılan aksam ve parçalar yine adi metalden kasaların yer aldığı 8303.00.40 tarife alt pozisyonunda sınıflandırılır.
. 90. Fasılın 2(b) Fasıl Notunda: “Diğer aksam, parça ve aksesuarlar, sadece ve esas itibariyle, belirli bir tür makine, cihaz veya aletle veya aynı pozisyondaki birden fazla makine, cihaz veya aletle kullanılmaya elverişli ise, o makine, cihaz veya aletin yer aldığı pozisyonda sınıflandırılır.” denmektedir. Yani, 90.18 pozisyonunda yer alan Elektrokardiyograflara (EKG) ait olan aksam, parça ve aksesuarlar yine EKG Cihazının yer aldığı 9018.11.00 tarife alt pozisyonunda sınıflandırılacaktır.
Yukarıdaki örneklerden de görüleceği üzere, genel bir kural olarak aksam ve parçalar ait olduğu eşyayla aynı fasılda yer almaktadır. Tarife Cetvelinde bu duruma uymayan tek örnek 89. Fasıldır. 89. Fasıl yukarıda yer alan örneklerdeki açıklamaların aksine, gemiler ve diğer yüzer vasıtalardan ayrı olarak gelen aksam ve parçaları kapsamamaktadır. Bunlar, gemilere ve diğer yüzer vasıtalara ait olduğu açıkça anlaşılsa bile kendi fasıllarına tabi olur. Örneğin; Kısa ve uzun tahta kürekler (44.21), Yelkenler (63.06), Demir veya çelikten çapalar (73.16), Gemi pervaneleri (84.87) vb.
