Davet üzerine geçtiğimiz ağustos ayı içerisinde iki meslektaşımla birlikte komşumuz Gürcistan'ı ziyaret etme imkânı bulduk. Bu ziyaretimizde özelikle Sarp sınırındaki Gürcistan Gümrük İdaresi'ni, Batum ve Poti limanları ile gümrük idarelerini gezdik. Poti Serbest Bölgesi'ni gezdikten sonra kara yolu ile Tiflis'e geçtik.
Orada yaptığımız gözlemler sonucu; yatırımları çekebilmek bakımından kullandıkları en önemli argümanlarından birinin, gümrük işlemlerinin çok kolay olduğu ve genelde vergi tahakkuku dışında başka denetimler yapılmadan ithalatın ve işlemlerin çok kısa sürede tamamlandığı birazda övünçle anlatıldı.
Peki, bu doğru bir anlayış mıdır? Toplum ve çevre duyarlılığının gelişmemiş olduğu henüz yeterli olgunluğa ulaşmadığı ülkelerde, kısa dönemde yatırımları çekebilmek için bu anlayış doğru gözükse de orta ve uzun dönem için sorunlu bir anlayıştır. Çünkü haksız rekabete karşı gümrük fonksiyonlarının yerine getirilmediği ülkelerde uzun dönemde yatırımları çekmek ve çoğaltmak da imkânsızdır. Dolayısıyla, buralara yatırım yapacak olanlar daha ziyade kısa vadeli düşünen yatırımcılar olacaktır.
Halbuki çağdaş ülkelerde gümrüklerin gelir toplama fonksiyonu çok geride kalmıştır. Artık gümrükler öncelikle devletin güvenliği başta olmak üzere insan, hayvan, çevre, bitki örtüsü, ürün güvenliği denetimleri tüketicilerin ve haksız rekabete karşı ise üreticilerin korunması görevi bulunmaktadır. Bu görev gelir toplama fonksiyonundan çok daha ileridir ve çok daha anlamlıdır. Dolayısıyla gelir toplama fonksiyonu azaldığı için gümrüklerin önemi azalmamıştır; toplumsal duyarlılıklar gümrüklerin önemini eskisinden çok daha ileri düzeye çıkarmıştır.
Çünkü eşya hareketlerinin ülkeye verebileceği güvenlik, çevresel, toplumsal ve ekonomik zararları önlemek bakımından gümrük idarelerini ikame edecek başka bir örgütlenme bulunmamaktadır.
Ülkemiz gümrüklerinde bu yeni anlayışın uzun süredir hakim olduğunu memnuniyetle görebilmekteyiz. Türk gümrükleri gelir fonksiyonundan güvenlik ve koruma fonksiyonuna doğru geçiş dönemini tamamlamak üzeredir. Artık gümrük kontrolleri eşyanın vergisinden ziyade insana, topluma, çevreye yönelik konulan standartlara uygun olup olmadığı ile ilgili yapılmaktadır. Yasal düzenlemelere yansıyan bu duyarlılıklar, gümrük idareleri vasıtasıyla yaşama geçmektedir.
Bir yanılgının da düzeltilmesinde yarar görmekteyiz. Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi demek, gümrük kontrollerinin yapılmaması demek değildir. Bu kontroller yapılacak, ancak bu kontroller dolayısıyla aşırı beklemeler, sızlanmalar olmayacak; bir başka deyişle kontroller normal iş akışı engellenmeden ve maliyet artışına yol açamadan yapıldığı sürece başarılı sayılacaktır.
Geçmişte kalan yüksek gümrük vergileri ile korumacılık anlayışı, yerini ülkenin güvenliği başta olmak üzere insan, hayvan, bitki ve çevre güvenliği, ürün güvenliği ile üreticilerin her türlü haksız rekabete karşı korunmasıdır. Bu anlayışı ise kısaca güvenlik, korumacılık ve yasallıkolarak özetlemektedirler.
Dış ticaret işlemleri ve gümrük kontrolleri günümüzde sürekli değişen ve gelişen mevzuatlar içerdiği de dikkate alındığında özel teknikler, mesleki bilgiler ve tecrübeler gerektiren işlemlerdir. Dolayısıyla gümrük işlemleri yapılırken en azından belgeler bakımından ön kontrollerin mesleki yeterliliği olan ve tarafsızlığı kabul edilen Gümrük Kanunu'na göre de disiplin yönünden devlet memurları gibi sorgulanan ve cezalandırılan, mali, cezai yönden de iş sahipler ile birlikte şahsen sorumlu olan gümrük müşavirleri tarafından yapıldığı dikkate alındığında kamu yararı çok daha az riske edilir. Ayrıca iş sahiplerinin bilgi eksikliğinden kaynaklanan muhtemel riskleri telafi edildiği gibi basitleştirme sistemi de kesintiye uğramadan genişleyecektir.
Gümrük müşavirlerinin bu süreç içinde önemli bir fonksiyon üstlendiği açıktır. Beklentimiz gümrük müşavirlerine bu anlamda daha fazla görev ve fonksiyon verilmesi, özellikle basitleştirilmiş uygulamalarda kamu güvenliği ve yararı da dikkate alınarak gümrük müşavirlerinin mutlaka sisteme entegre edilmesidir.
Gümrük müşavirleri gümrük kontrolleri ve prosedürlerinin uygulanmasında gümrük beyanını veya çeşitli tespitleri yapan ve sonuçlandıran taraf olarak gümrük idaresinin her zaman iş yükünü çok önemli ölçüde alan ve iş sahiplerinin de yasal haklarını en üst seviyede koruyan kısaca her iki tarafın çözüm ortaklarıdır.
Gümrük Müşavirleri olarak amacımız başta ülke güvenliği, insan, hayvan, çevre ve ürün güvenliği ile üreticilerin haksız rekabete karşı korunması ve artan dış ticaretimizin gelişmesi konularındaki mesleki sorumluluk bilincimizi unutmadan, mesleki gelişimimizi artırmak gümrük idarelerine ve iş sahiplerine verdiğimiz çözüm ortaklığımızı geliştirmektir. Ancak bu sayede yasal ticaretin önündeki engeller kaldırıldığı gibi, yasal olmayan ticaret de engellenmiş olur.
Turhan GÜNDÜZ
Yönetim Kurulu Başkanı
İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği
