Portekiz'de başlayan orman yangınlarına ilişkin haberleri muhtemelen duymuşsunuzdur. Günlerce yazılı ve görsel medya ile sanal alemde buna ilişkin yazı, fotoğraf ve benzeri pek çok şey yayımlandı. Bir türlü kontrol altına alınamayan ve 14 ayrı noktada ortaya çıkan yangını söndürebilmek için, itfaiye ekiplerinin yanı sıra askeri birlikler de seferber oldu. Hatta İspanya bile bu çalışmalara destek olmak üzere ekip yolladı. Bölgede 40 dereceye ulaşan hava sıcaklığı felaketi tetikleyen sebep olarak gösteriliyordu. Akdeniz havzasındaki pek çok ülke benzer tehditlerle sık karşılaşıyor ve çoğu zaman yüzlerce itfaiye görevlisi ile birlikte yerel halktan ve askeri kuvvetlerden destek alınıyor. Fakat yangına yapılan müdahale bunlarla sınırlı kalacak olursa yangınların kontrol altına alınamayacağı herkes tarafından bilinmektedir. Bu nedenle karadan yapılan bu çalışmalara uçak ve helikopterler ile havadan da destek olunmaktadır. Hatta bazen yangının yayıldığı bölgelerde ACİL DURUM ilan edilmekte veya bu bölge AFET BÖLGESİ ilan edilerek çevre ülkelerden bile destek istenebilmektedir. Fakat bu arada yangınla mücadele çalışmaları kesintiye uğramadan devam ettirilmektedir. Ancak hala yangın söndürülemiyorsa kullanılan yöntemlerden en sonuncusu ve belki de en etkili olanına başvurulmaktadır.
'Nedir bu yöntem?' diye merak ettiyseniz; birazdan size anlatacağım. Yalnız bu yöntemi anlatmadan hemen önce fırsattan istifade yangınlarla ilgili ve ülkemizde çıkan yangınların nedenleri ile önleyici tedbirlerin neler olabileceğine ilişkin bir kaç yararlı bilgi de vermiş olayım. Ha bu arada aklınıza bir soru daha gelmiş olabilir. 'Gümrük Müşavirliği mesleği ile bu konuların nasıl bir bağlantısı var acaba?' Emin olun önemli bir bağlantı var aralarında. Ama önce yangını anlamak lazım. İşte bu nedenle önce yangın ve yangını anlamak üzerine konuşalım istiyoruz.
Ateşin serüveni
İnsanoğlu için medeniyete giden yolda ateşin kontrol altına alınması önemli bir olgudur. İlk insanoğlu takriben 1,8 milyon yıl önce yaşamış, ancak ateş yakma teknikleri M.Ö. 7000 li yıllarda öğrenilmiştir. Bu dönem aynı zamanda ateşin yol açtığı yıkımlarında başlangıcıdır.
Gümrük ve sınır geçişlerinin serüveni
Aynı dönemde ve sonrasında insanoğlu, en küçük topluluk sayılan aile ünitesinden başlayan ve kurulan ilk şehir devletleriyle devam edip günümüze kadar ulaşan süreç boyunca, her dönemde sınırlar ve sınırlardan geçişlerin kontrol altına alınmasına özel bir önem vermiştir.
Yangınların oluşumu
Orman yangınları aslında kendiliğinden başlamaz. Ormanlardaki yanıcı maddelerin tutuşabilmesi için 35 dereceyi aşan yüksek sıcaklık, %25'in altındaki düşük nem ve şiddetli rüzgar gibi pek çok faktörün birlikte oluşması gerekir. Bu faktörlerin bir araya gelmesi, bir taraftan yangının çıkmasına, diğer taraftan çıkan yangının hızla yayılıp genişlemesine yol açmaktadır. Topoğrafik yapının dikliği ise hem yangını hızlandırmakta, hem de söndürme çalışmalarını sekteye uğratmaktadır. İçinde bulunduğumuz Kuzey Yarımkürede, özellikle de ülkemizin yer aldığı enlem kuşağında yaz dönemleri orman yangınları açısından son derece sıkıntılı geçmektedir. Son yıllarda sıkça dile getirilen ve araştırma sonuçlarıyla da doğrulanan "Küresel Isınma" olgusunu da yangınların artmasına neden olan bulgular arasında saymak gerekir. Bu çerçevede yangınların başlıca sebeplerini;
-Hava sıcaklıklarının yükselmesi,
-Hava neminin zaman zaman %10'lar düzeyine gerilemesi,
-Rüzgar hızının artması sonucu doğal ortamın yanmaya uygun hale gelmesi,
-Tarımsal üretim dönemi olması nedeniyle kırsal bölgelerde çiftçi, çoban, arıcı, avcı gibi yangın riski doğuran insan hareketlerinin artması,
-Ulaşım ve turizm imkanlarının çoğalması sonucu bir yandan bu etkinlilerdeki insan sayısının, diğer yandan etkinliklere katılanların dış çevre ile olan ilişkilerinin fazlalaşması gibi hususlar oluşmaktadır.
Günümüzde gümrük süreçlerinin oluşumu
Ülkeler arasındaki sınır güvenliği sistemi de kendiliğinden kurulamaz. Sınır kontrollerinin sağlanmasına yönelik ihtiyaçlar ve ticaretin gelişmesi arasında denge kurma zorunluluğu gümrük süreçlerini etkilemiştir ve etkilemeye de devam etmektedir. Özellikle içinde bulunduğumuz Gümrük Birliği süreci de mesleğimizi pek çok açıdan önemli ölçüde etkilemiştir. Avrupa Birliği ile yapılan ticaret hacminin artması ve 'Küreselleşme' olgusunu da mesleğimizin süreçlerini etkileyen faktörler arasında saymak gerekir. Bu çerçeve de;
-Avrupa Birliği ile imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması,
-Ülkemizin dış ticaret hacmi ile son 15 yıldır dünyanın ilk % 20 ekonomisi arasında olması,
-Dünya ticaretinde güvenlik ihtiyacının artması sonucu iş süreçlerinin risk analizine öncelik vermeyi zorunlu kılar hale gelmesi,
-Üretim süreçlerinin dünyanın farklı bölgelerine kayması nedeniyle pek çok ara mamul ile nihai ürünün hareket halinde olmaya başlaması,
-Ulaşım ve turizm imkanlarının çoğalması sonucu bu etkinliklerin ticaret yapan insan sayısını arttırması ve başka ülkelerle ilişkilerin fazlalaşması gibi hususlar sınır güvenliğinin sağlanması ile birlikte yasal ticaretin kolaylaştırılması, yasa dışı ticaretle etkin bir şekilde mücadele edilerek yasa dışılığın önlenmesine yönelik süreçlere ağırlık verilmesi sonuçlarını doğurmaktadır.
Yangınla ilgili yasal düzenlemeler ve teşkilatlanma yapısı
Ülkemizde orman yangınları ile mücadele organizasyonunu oluşturma görevi 6831 sayılı orman kanunu gereği Orman Bakanlığına ve onun bağlı kuruluşu olan Orman Genel Müdürlüğü'ne verilmiştir. Nitekim bugüne kadar aralarında Orman Bölge Müdürü, Orman İşletme Müdürü, Orman İşletme Şefi, Orman Muhafaza Memuru, Orman İşçisi, Orman Köylüsü, pilot ve askerlerimizin de yer aldığı toplam 75 insanımız bu uğurda şehit olmuşlardır. Bu vesileyle kendilerini bir kere daha rahmetle anıyoruz.
Bunlara ek olarak Orman İdaresi orman işinde çalışan orman köylülerinin işvereni konumundadır. Bu ilişki orman köylülerinin orman yangınlarına kendiliğinden müdahale etmeleri konusunda itici güç oluşturmaktadır. Orman Teşkilatının yangın işçilerini kendisine en yakın orman köylülerinden seçmesi de bir ölçüde yangınları önleyici işlev görmektedir.
Bütün bunlar yanında ülkede yalnız orman yangınları ile değil meydana gelecek her türlü doğal afetlerlede yıl boyu mücadele edebilecek, yeterli donanıma sahip bir kuruluşun oluşturulması üzerine de düşünülmesinde fayda vardır.
Gümrükle ilgili yasal düzenlemeler ve Gümrük Müşavirleri'nin mesleki yapısı
Ülkemizde gümrük işlemleri 4458 sayılı yasa ile düzenlenmiştir. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde bulunan gümrük teşkilatı Gümrük Müşavirleri'nin disiplin soruşturmaları dahil pek çok sürecinde oldukça etkindir. Temel kural olarak sınavla Gümrük Müşaviri yetki belgesi alınmakla birlikte, gümrük teşkilatında belirli görevlerde belli sürelerde çalıştıktan sonra emekli olan yada istifa edenler de bu yetki belgesini almaya hak kazanmaktadır. Özellikle Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri konsepti oluştuktan sonra, gümrük teşkilatı kendi üyelerinden belli görevlerde uzun yıllar çalışmış donanım sahibi olanların dış ticaretin pek çok noktasında yasa dışılığı önleyici işlev görmeleri için kontrol ve denetim işlerini bu meslek mensuplarına devretmeye başlamıştır. Bu nedenle gelecek dönem için yeni planlamalara ihtiyaç duyulması kaçınılmazdır. Meydana gelebilecek her türlü olumsuzlukla etkin bir mücadele yapılmasını sağlamak için mesleki işbirliğinin ve disiplinin oluşturulması amacına ulaşmak üzere yeni bir kuruluşa, yapıya ve kurallar bütününe ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yapı Gümrük Müşavirleri Odasıdır.
Yangın Organizasyonunda Ne Kadar Kişi Görev Almaktadır?
1502 kişi gözetleme hizmetlerinde, 879 kişi haberleşme hizmetlerinde, 7793 kişi müdahale hizmetlerinde olmak üzere,10174 geçici mevsimlik işçi görevlendirilmektedir.
Ayrıca Orman Teşkilatının 20 bin dolayındaki teknik ve idari kadrolu personeli de yangın mücadelesinde ayrım gözetmeden görev yapmaktadır. Yani toplam da 30.000 civarında kişi ile bu işler yapılmaktadır. Yangınla mücadele organizasyonunun teşkili ve çalıştırılması çok pahalıya mal olmaktadır. Organizasyonun tüm yıla yaygınlaştırılması durumunda orman yangınlarıyla mücadele masraflarının en az iki katına çıkarılması gerekecektir.
Gümrük İşlemlerinde Ne Kadar Kişi Görev Almaktadır?
Türkiye'nin tamamında merkez ve taşra teşkilatındaki Gümrük İdarelerinde görev alan toplam personel sayısı ile tüm Gümrük Müşaviri, Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri ve Gümrük Müşavir Yardımcılarının toplam sayısı 30.000 kişiye ulaşmamıştır. Neredeyse tüm Avrupa ülkelerinin gümrük personeli sayıları bizdeki rakamların çok üstündedir. Dünyanın dış ticaret hacmi bakımından son 15 yıldır hep ilk 20 ekonomisinden biri olan ülkemizin organizasyonunun iyileştirilmesi demek, masraflarının en az iki katına çıkması demektir.
Uygulamaya Konulan Yangın Önleyici Tedbirler Nelerdir?
Yangın Eylem Planına göre belirlenen hedef kitlenin bilinçlendirilmesi faaliyetleri aralıksız olarak sürdürülmektedir
Bu kapsamda; Çiftçiler, çobanlar, avcılar, kırsal kesimde etkinlikte bulunan tüm yurttaşlar birebir programlarla eğitilmektedir. Diğer taraftan basın-yayın araçlarıyla yurttaşlara orman yangınları konusunda çeşitli ikazlar yapılmaktadır. Bu programlarla ana tema olarak insanlarımızın ormanlık alanlarda bulunduğu dönemde nasıl davranması gerektiği işlenmektedir. Bunlara ek olarak çeşitli kitap, dergi, afiş, broşür gibi tanıtım materyali hazırlanıp dağıtılmaktadır. Orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesi konusunda her kesimden herkese önemli görevler düşmektedir. İklim şartlarında meydana gelen değişimin etkisiyle orman yangınları yılın her döneminde yayılmış bulunmaktadır.
Bağ-bahçe artıklarıyla anız tarlalarını yakma alışkanlığı üzülerek ifade etmeliyiz ki her yıl önemli kayıplara yol açmaktadır. "Sigara içmeyin" demenin kolay, bırakmanın ise ne kadar zor olduğunu biliyoruz. Bu nedenle açık alanda sigara içenlerden sigaralarını oturdukları yerde içmelerini ve izmaritini tamamen söndürmelerini, hareket halinde iken, özellikle rüzgarlı günlerde sigara içmemelerini tavsiye ediyoruz. Piknik için ormana çıkan insanlarımıza; ormanda kesinlikle ateş yakmamalarını, stres ve bunalımlarını ormana taşımamalarını, ormanın güzelliklerinin sadece aşırı derecede yeme içmeden ibaret olmadığının bilincine varmalarını bekliyoruz.
Gümrük Müşavirliği Mesleğinde Tehlike Önleyici Tedbirler Nelerdir?
Bir grup meslek mensubu çeşitli şekillerde ve aralıksız biçimde meslek mensuplarının bilgilendirilmesi için çalışmaktadır.
Dernekler tarafından organize edilen çeşitli toplantılar yoluyla da yeni gelişmeler anlatılmaktadır. Sadece meslek mensuplarına değil, dış ticaret yapan firmalara ve sektörel paydaşlarımıza da çeşitli konferanslar yada seminerler yoluyla Gümrük İşlemleri sırasında iş akışlarının nasıl düzenlenmesi gerektiği konuları anlatılmaktadır ve tavsiyelerde bulunulmaktadır. Değişen mevzuata ilişkin kitaplar basılmakta, düzenli olarak dergi çıkarılmaktadır. Meslek mensuplarına verilen en önemli tavsiyelerden birisi de gümrük işlemlerinin getrdiği stres ve bunalımları evlerine taşımamalarıdır.
Orman Yangınları Nasıl Söndürülüyor?
Orman yangınları ile mücadele etmek için Orman Genel Müdürlüğü'nin hazırladığı bir plan dahilinde hareket edilmektedir. Orman yangınlarının çıkma ve zarar verme ihtimalinin en yüksek olduğu yöreler ve dönemler bilinmektedir. Bu yörelerde yangın mevsimi boyunca görev yapmak üzere Yangın İlk Müdahale Ekipleri konuşlandırılmaktadır.
Motorlu araçlarla yangına en seri şekilde giden ve çeşitli el aletleri ile usulüne uygun olarak bu ekiplerin emrinde ayrıca arazözler, su tankları, dozer, lader, greyder, gibi iş makineleri yanında uçak ve helikopterler de görev yapmaktadır. Yangın söndürmede suyun etkisini arttırmak ve yangının ilerlemesini geciktirmek üzere köpük ve reterdant gibi kimyasal maddelerde kullanılmaktadır. Bu çalışmalar karadan yapılan müdahale yanında havadan yapılan keşif, gözetleme ve müdahale desteğini de gerekli kılmaktadır. Orman yangınlarının söndürülmesinde erken müdahale esastır.
Fakat erken müdahale şansının kaçırıldığı zamanlar da olabilmektedir. Aşırı sıcak, düşük nem ve rüzgarın bir arada olduğu, yangının hızla da yayıldığı zamanlar yaşanabilmektedir. Böyle durumlarda yangını söndürmek için yangına müdahale eden ekipler acı ama gerekli olan bir karar almak zorunda kalırlar. Yangını söndürmek için etkili bir yöntem olan bu son yöntem için kayıpları göze almak gerekir. Bu karar alındığında yangına müdahale eden tüm ekipler yangının bulunduğu alanın çevresinde bir daire oluşturacak şekilde ve yangının yayılma hızına göre bazen kilometrelerce geri çekilirler. İşte bu noktada yaklaşık 100 veya 150 metre genişlikte ki bir alanda bulunan tüm ağaçları dozer, kepçe ve arazözler vasıtasıyla topraktan kazıyıp çıkartırlar. Hatta toprağı o kadar kuvvetli bir şekilde kazırlar ki üzerinde kurumuş otlar dahi kalmaz. Böylece yangın kazınmış bulunan bu bölgeye kadar ilerler ama bu bölgeden öteye geçemez. Çünkü o bölgede artık yakabileceği hiç bir şey kalmamıştır. Fakat yangına müdahale eden ekipler kalan bölümleri kurtarabilmek için belki de binlerce dönüm orman alanını feda etmek zorunda kalmışlardır. Ancak böyle yaparak ve savunma mevzilerini başka bir yere yeniden konumlandırarak ormanın kalanını kurtarmayı başarabilmişlerdir.
Gümrük Mevzuatına ve Mesleğin Geleceğine İlişkin Sorunlar Nasıl Çözümleniyor?
Sorunların en çok yaşandığı bölgeler genellikle işlerinde en yoğun olduğu yöreler ve bölgeler olmaktadır. Maalesef bu konularda ACİL MÜDAHALE TİMİ diyebileceğimiz timler mevcut değildir. Olaylara her ne kadar seri şekilde müdahale edilmeye çalışılsa da pek çok yazışma yapılmak zorunda kalınmaktadır. Bazen de taşrada bulunan Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürleri'nden inisiyatif alabilecek kadar kendine güvenen ve ehil hissedenler; emrindeki personele çeşitli yazılı veya sözlü emirler çıkartarak hızlı aksiyon almaya çalışmaktadırlar. Ayrıca Ankara'daki merkez teşkilatının da görüşlerine veya yazılı genelge yada tasarruflu yazılarına başvurulmaktadır. Aslında sorunların büyümeden çözümlenmesinde, gümrük müdürlerinin kendi sorumluluk sahalarında iyi keşif ve gözlem yaparak sorunlara erken müdahale etmeleri esastır. Bu konuda da başarılı örneklerin sayısı her gün artmaktadır.
Gümrük Müşavirleri açısından meseleye baktığımızda ise gelecek 10 yıla ilişkin yazılı bir eylem planı mevcut değildir. Geçmiş 10 yıla baktığımızda yapılan onca güzel işe, mesleki anlamda alınan mesafeye rağmen gelen yangına erken müdahale etme şansı kaybedilmiştir. Nedir bu yangın derseniz rejim beyanında bulunma yetkisinin başkalarına devredilmesidir. Çünkü 4458 sayılı Gümrük Kanunu Gümrük Müşavirleri'ne 8 farklı rejim beyanında bulunma yetkisi vermektedir. Bu yetki kanunla verilmiş bir yetkidir ve ancak kanunla alınabilir. Fakat bir BKK ile ihracat rejim beyanının bir kısmı kaybedilmiştir.
Belli bir kıymet ve ağırlığa kadar olan ihracat beyannamelerinin hızlı kargo şirketleri tarafından beyan edilmesine izin verilmiştir. Artık sıra transit rejim beyanı ile ilgili işlemlere gelmiştir. NCTS sistemi ile birlikte (bir kaç ay içinde) Gümrük Müşavirleri'nin transit işlemlerinde kullandığı detaylı beyan modülündeki bölüm kapatılacaktır. Transit işlemleri sadece teminat veren (genellikle nakliye şirketleri) firmalar tarafından kullanılan yeni modül üzerinden yazılabilecektir. Bu durumda Gümrük Müşavirleri bir rejim beyanını daha kaybetmiş olacaktır. Kasım ayına ertelenen bu uygulama devreye girdikten sonra artık transit işlemleri için Gümrük Müşavirlerinin beyanda bulunmasına gerek kalmayacaktır.
Şimdi rejim beyanlarının bazılarının kaybedilmesi karşısında yapılması gerekenlere ilişkin bir eylem planı ortaya konulmalıdır. Gerekirse mesleğimizin sınırlarını yeniden çizmeli ve tanımlamalarını yeniden yaparak mesleğimizi yeni şartlara uygun bir şekilde yeniden yapılandırmalıyız. Bu tanımlama yapılıp sınırlar çizilirken tıpkı orman yangınlarında yapıldığı gibi biraz geri çekilmeliyiz ve yeni bir güvenlik hattı oluşturana kadar bazı fedakarlıklarda bulunmayı göze almalıyız. Aksi takdirde bu yangının başka rejim beyanlarına sıçramasının önüne geçmekte zorlanacağız.
RIDVAN HALİLOĞLU
GÜMRÜK MÜŞAVİRİ
