Son yıllarda dış ticarette klasik denetleme anlayışı yerini riske dayalı kontrol sistemine bırakmıştır. Gümrük uygulamalarında riske dayalı kontrol sistemine ilk adım eşyanın kırmızı hatta yönlendirilmesi aşamasında ilgili hattın risk kriterlerine göre belirlenmesi ile atılmıştır.
Ön izne bağlı denetim uygulamalarında ise özet beyanın verildiği andan itibaren kontrole dayalı bir yapı oluşturulmuştur. Gümrük Kanunu'nda yapılan son düzenlemeler ile özet beyanın eşyanın Türkiye'ye varışından önce verilmesine imkan tanınmış ve elektronik alt yapısı da bu kapsamda oluşturulmuştur. Bu düzenleme ile hedeflenen Türkiye'ye giriş yapacak riskli eşyanın önceden belirlenmesidir.
2009 yılında bazı Tekstil ve Konfeksiyon Ürünlerinin Denetimine İlişkin Tebliğ (2009/22) ile tebliğ ekinde yer alan ürünlerin Riske Dayalı Denetim Sistemi (RDDS) yoluyla denetlenmesi, toplatılması, düzeltilmesi ve imhasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. İlk önce azo boya madde kontrolü ile başlayan denetim daha sonra etiketleme açısından da kontrol yapılmasına imkan tanımıştır. Risk kriterine göre denetlenecek eşyaya ilişkin beyanname ile ilgili bilgiler İTKİB aracılığı ile firmalara gönderilen e-mail ile bildirilmekte ve alınan numuneler üzerinden uluslararası akredite edilmiş bir laboratuvarda incelemeler yapılmaktadır. Numune alımının ardından gümrük gözetimi sona erdirilmekte ancak eşyaya illşkin olumsuz bir durum çıkması halinde çıkan olumsuzluğun sonucuna göre ilgili mevzuat uyarınca çeşitli yaptırımlar uygulanabilmektedir.
2010 yılında getirilen önemli bir değişiklik ile elektronik uygulamalarla denetim yapılmasına imkan tanıyan Dış Ticaret Veri Sistemine (DTVS) İlişkin Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (2010/41) yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Akabinde DTVS, TAREKS adını almış ve Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemine ilişkin yasal düzenleme 2011 Aralık ayı sonunda yürürlüğe girmiştir.
TAREKS ve yenilikleri…
TAREKS sistemi ile ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler mevzuatı uyarınca yapılan denetim, uygunluk ve izin işlemlerinin Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi aracılığıyla yerine getirilmesi halinde, bu işlemlere konu olacak firmaların elektronik ortamda tanımlanmasına ve firmalar adına işlem yapacak kullanıcıların yetkilendirilmesine, ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler mevzuatı uyarınca yapılan denetim, uygunluk ve izin işlemlerinin elektronik ortamda ve risk esaslı olarak yerine getirilmesine imkan tanınmıştır.
TAREKS web tabanlı bir uygulama olup, bu sistem ile güvenlik, kalite ve standartlara uygunluk açısından tüketicilerin ve üreticilerin korunması amaçlanmış olup ithalat ve ihracat denetimlerinin bu sistem üzerinden yapılması sağlanmıştır.
Bu sistem ile kamu kurumlarınca belirlenen kıstaslara göre, ithalat ve ihracata konu ürünlerden riskli olanların elektronik ortamda TAREKS tarafından belirlenmesi ve fiziki denetimlerin bu ürünler üzerinde arttırılması hedeflenmiştir.
Bu yıl TAREKS üzerinden denetimine başlanılan ürünler ise...
Bu yıl yayımlanan ürün güvenliği ve denetimi tebliğlerine de yansıtılan TAREKS uygulaması ile telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları, oyuncaklar, kişisel koruyucu donanım ürünleri, bazı tarım ürünlerinin ithalatta ve ihracatta ticari kalite denetimi, yapı malzemeleri, pil ve akümülatörler, tıbbi cihazlar gibi ürün gruplarının bu sistem üzerinde denetleneceği hüküm altına alınmıştır. Ekonomi Bakanlığı aşamalı olarak TAREKS kapsamına alınacak ürün gruplarını belirleyecektir.
Sistemi kullanacak kişiler, elektronik sertifika hizmet sağlayıcılarından alınan nitelikli elektronik sertifikaya ya da mobil elektronik imzaya sahip olmak zorundadır.
Firmalar, internet üzerinden Bakanlık internet sayfasındaki "E-İmza Uygulamaları" bölümünde yer alan "Firma Tanımlama" uygulamasında açılan ekranda istenen bilgileri girerek firmalarını sisteme tanımlamaktadır.
TAREKS'de "e-imza" imkanı
Firma tanımlaması, firmanın imza sirkülerinde yer alan ve firmayı temsil ve ilzama yetkili kişiler veya bunların noter kanalıyla düzenlenmiş TAREKS taahhütnamesi çerçevesinde görevlendirdiği kişiler tarafından yapılmaktadır.
Sistemde tanımlaması yapılmış firmalar adına TAREKS vasıtasıyla işlem yapmak isteyen kişiler kullanıcı olarak yetkilendirilir. Bu kapsamda, söz konusu kişiler sahip oldukları nitelikli elektronik sertifikayı ya da mobil elektronik imzayı kullanarak, Bakanlık internet sayfasındaki "E-İmza Uygulamaları" bölümünde yer alan "Yetkilendirme Başvuruları" uygulaması ile yetkilendirme başvurusunda bulunmaktadır.
Firma tanımlama ve yetkilendirme başvurusu üzerine, firmanın sunduğu belgelerin usulüne uygunluğu kontrol edildikten sonra, Grup Başkanlığınca TAREKS aracılığıyla onay işlemleri başlatılabilmektedir.
Başvurular yine aynı web sitesindeki uygulama ekranından yapılmakta başvurunun türü ve ürün grubu seçilmektedir. Yapılan başvurular elektronik imza ile onaylanmakta ve başvuruların durumu elektronik ortamda takip edilebilmektedir.
Uygulamadaki bazı tebliğler ve eşyalar için A.TR belgeli, şahsi eşya, numune veya kapsam dışı olduğu kullanıcı tarafından TAREKS'te beyan edilen ürünler için ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulmaktadır.
TAREKS uygulaması ürün güvenliği ve denetimine ilişkin ürünlerin izlenilebilirliği, risklerin belirlenmesi ve nihai kullanıcıya ulaşmasındaki güvenliği açısından son zamanlarda geliştirilen önemli elektronik uygulamalardan biri olup ticaret erbabının işlerini sağlıklı yürütmesi açısından da kolaylık sağlamıştır.
Semih SÜTÇÜ
Gümrük Müşaviri
