I.
Giriş
Bilindiği üzere ülkemizden yapılan ihracatlarla ilgili olarak
düzenlenmiş olan menşe ispat belgeleri ile dolaşım belgelerinin doğruluğunun ve
kurallara uygunluğunun ithalatçı ülke gümrük idareleri / yetkili makamları
tarafından sonradan kontrole tabi tutulması söz konusu olabilmektedir. Karşı
ülke tarafından ülkemiz yetkili makamlarına iletilen sonradan kontrol talebine
dair yapılan inceleme ve araştırmalar bir sonuca bağlanarak ihracatçı ülkenin
yetkili makamlarına gönderilir. Yapılan tespitler neticesinde belgenin doğru ve
kurallara uygun olmadığının veya kontrol talebine belirlenen sürelerde cevap
verilmediğinin anlaşılması halinde sonradan kontrole tabi belgelere dayanılarak
yapılan ve/veya yapılacak olan tercihli tarife avantajlarından faydalanılması
söz konusu olmayacağı gibi karşı ülkenin mevzuatına bağlı olarak müeyyide
uygulanması da gündeme gelecektir.
Girizgâh niteliğinde değindiğimiz mezkûr sonradan kontrol işlemlerine
yönelik tespitler ülkemizde 2008 yılından bu tarafa yetkilendirilmiş Gümrük
Müşavirleri (YGM) tarafından yapılmaktır. Konuyla ilgili mevzuatımızdaki
yeknesak uygulamaların olmaması veya mevzuat yazım dilinin farklı anlaşılmalara
neden olacak şekilde yorumlanması münasebetiyle konunun biraz daha
netleştirmesine gayret etmek gayesiyle bu makale kaleme alınmıştır. Konu aynı
olmasına karşın tezat sonuçlar çıkaran meslektaşlarımızın bulunması da konuyu
yazıya dökme fikrini tahkim etmiştir. Makalemizde YGM ’lerin A.TR Dolaşım
Belgelerinin Sonradan Kontrol işlemlerinde tespit raporu tanzim edip
edemeyecekleri hususlarına dair düşüncelerimizi paylaşmaya gayret
edeceğiz.
Anahtar Kelimeler & Kısaltmalar:
A.TR. Dolaşım Belgesi, Menşe
Şahadetnamesi, Menşe İspat Belgeleri, Vize, Ticaret Bakanlığı, Menşe ve Dolaşım Belgeleri
Otomasyon Sistemi (MEDOS), Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri (YGM), Sonradan Kontrol
Raporu (SK1),
II.
A.TR Dolaşım Belgesi Menşe İspat Belgesi midir?
Serbest dolaşım ile menşe ifadelerinin farklı
kavramlar olduğu malumdur. Bir eşyanın veya hammaddenin üçüncü ülkelerden
gümrük vergilerinin ödenerek ithal edilmesi serbest dolaşıma sokulması anlamına
gelirken; serbest dolaşıma giren söz konusu eşyanın menşei kazandığı anlamına
gelmez. Bir malın sınıflandırıldığı tarife pozisyonunun değişmesi, üretim
sürecinde gördüğü işlem veya işçilik menşeini değiştirmeyebilir. Hangi işlem
veya işçiliğin o mala menşe kazandırdığının belirlenmesi için ilgili menşe
kuralına ve o kuralın karşılanıp karşılanmadığına bakılması gerekmektedir.
A.TR Dolaşım Belgesi, Türkiye-Avrupa
Topluluğu gümrük birliği uyarınca, işlenmiş tarım ürünleri de dahil olmak üzere
sanayi ürünlerinde serbest dolaşıma ilişkin hükümlerin uygulanması için
gerekli koşulların yerine getirilmiş olması halinde, düzenlenen belgeyi ifade
etmektedir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere A.TR Dolaşım Belgesi eşyanın Gümrük
Birliğinde serbest dolaşım durumunda olduğunu gösteren bir belge olup eşyanın
menşeini göstermemektedir.
Bununla birlikte, Türkiye ile AB
arasındaki Gümrük Birliği çerçevesinde eşyanın serbest dolaşım statüsünü
tevsiken A.TR Dolaşım Belgesi ibraz edilmesi halinde, ithalata konu eşyanın
gerçek menşeini belirleme konusunda ciddi ve somut gerekçelere dayanan
tereddütler bulunmuyorsa ayrıca menşe şahadetnamesi aranmamaktadır.
Şu halde A.TR Dolaşım Belgelerinin
sonradan kontrol işlemlerinde eşyanın serbest dolaşım statüsüne, menşe ispat
belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde ise eşyanın menşeine, ilişkin tevsik
edici bilgi ve belgeler üzerinden gerekli tespitler yapılmaktadır. Bu farkı
ortaya koyduktan sonra YGM tebliğinin 11/1-e fıkrasının alt başlığının “Menşe
mevzuatına ilişkin tespit işlemleri” yerine “Dolaşım ve Menşe mevzuatına
ilişkin tespit işlemleri” şeklinde değiştirilmesinin faydalı olacağını
düşünüyoruz.
III.
Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri
No: 10)’ne göre YGM’ler A.TR Dolaşım Belgeleri için “SK1” Raporu Yapabilir mi?
A.TR Dolaşım Belgeleri ile Menşe İspat
Belgelerinin kabulü, vize edilmesi ve sonradan kontrolü ile menşe
şahadetnamelerinin kabulü ve sonradan kontrolüyle ilgili yapılacak işlemlere
ilişkin usul ve esasların düzenlendiği Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası
Anlaşmalar) (Seri No: 10) (11.04.2023 t. 32160 s. R.G.) incelendiğinde;
1. Yetkilendirilmiş gümrük
müşavirinin 10/9/2020 tarihli ve 31240 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği kapsamındaki tespit işlemlerini
yapan ve sonucunda tespit raporu düzenleyen, bakanlıkça adına yetki belgesi
düzenlenen gerçek veya tüzel kişi ortağı gümrük müşavirini ifade ettiği,
2. Sonradan kontrol talebine
konu olan belgenin;
a) A.TR Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde eşyanın
serbest dolaşım statüsüne,
b) Menşe ispat belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde, eşyanın
menşeine,
ilişkin tevsik edici bilgi ve belgelerin
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirince (YGM) hazırlanacak tespit raporu (SK1)
aracılığıyla veya doğrudan sonuçlandırılacağı açık ve net bir şekilde hüküm
altına aldığından mezkur tebliğe göre YGM’lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin
tespitini SK1 raporu adı altında düzenlemelerinin önünde engel ve tartışma
bulunmadığını söyleyebiliriz.
IV.
AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün 2014/1 sayılı
Genelgesine göre YGM’ler A.TR Dolaşım
Belgeleri için “SK1” Raporu Yapabilir mi?
A.TR Dolaşım Belgeleri ve menşe ispat
belgelerine (EUR.1, EUR.MED, FORM A ve INF4) ilişkin yapılacak işlemlerin konu
alındığı AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün 2014/1 sayılı Genelgesi her ne
kadar Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü 2023/1 sayılı
İç Genelgesi ile 11 Nisan 2023 tarihi itibarıyla yürürlükten kaldırılmış olsa
da A.TR Dolaşım Belgelerinin YGM’ler tarafından sonradan kontrolünü tartışmaya
açan mevzuat olduğu ve bugün bile mülga olsa dahi söz konusu genelgeden
beslenen fikirlerin, YGM lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin sonran kontrol
tespitini yapamayacaklarına argüman olarak kullandıkları vakidir.
Mülga Genelgenin "IV. İhracatta Düzenlenmiş
Olan Belgelerin Sonradan Kontrolü" başlığı altındaki ikinci fıkrasında "Sonradan
kontrolü talep edilen A.TR Dolaşım Belgesi ile; muhteviyatı eşyanın
menşe kazanıp kazanmadığının tespit edilmesi gerekmeyen, sadece mühürlerinin
okunaksızları, vize tarihinin hatalı veya eksik olması, idareye ait resmi
mührün haricinde mühür ve kaşelerin kullanılması gibi şekli nedenlerle sonradan
kontrolü talep edilen EUR.1/EUR.MED Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrol
işlemleri, ilgili gümrük idarelerince yerine getirilir. " denilmek
suretiyle YGM’lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrollerine ilişkin
SK1 raporu tanzim edemeyeceklerini açık ve net bir şekilde hüküm altına
almıştı. Her ne kadar Normlar Hiyerarşisine aykırı olarak düzenlenmiş olsa da
2023 yılında mülga olana kadar sektörde kafa karışıklığına neden olduğunu
söylemek yanlış olmayacaktır.
V.
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği (10.09.2020
t. 31240 s. R.G.) göre YGM’ler A.TR
Dolaşım Belgeleri için “SK1” Raporu Yapabilir mi?
YGM tebliğinin 11.maddesinde YGM’nin rapor
tanzim edeceği iş ve işlemlere ilişkin ayrıntılara yer verilmiştir. Söz konusu
tebliğin 11/1-e fıkrasında Menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri açıklanmıştır.
Mevzuat dilinin yoruma açık yazılması münasebetiyle söz konusu madde metninde
A.TR Dolaşım Belgelerinin Sonradan Kontrol tespitinin YGM’ler tarafından
yapılıp yapılmayacağı hususu Gümrük Müşavirleri arasında dahi farklı yorumlamalara
mevzu olmuştur.
Ne demek istediğimizi biraz açmak
gerekirse; 11.01.2024 tarih ve 32426 sayılı resmi gazetede Yetkilendirilmiş
Gümrük Müşavirliği Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile ilgili
maddenin son hali şu şekildedir:
e) Menşe mevzuatına ilişkin tespit
işlemleri;
1)
SK1, ibraz edildiği ithalatçı ülkeden
sonradan kontrol talebiyle alınan A.TR Dolaşım Belgeleri ile 11/4/2023 tarihli ve
32160 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası
Anlaşmalar) (Seri No: 10)’nin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendinde
sayılan tedarikçi beyanı hariç menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuat
çerçevesinde sonradan kontrol işlemlerinin yapılmasını kapsamaktadır.
Madde başlığının menşe mevzuatına
ilişkin tespit işlemleri olması ve yukarıda bold olarak işaretlediğimiz ve
altını çizdiğimiz belgeleri “ile” bağlayıcı ile bağladığımızda YGM lerin
A.TR Dolaşım Belgelerinin Sonradan Kontrol işlemlerinin tespitini
yapamayacakları sonucunu çıkarmak yanlış olmayacaktır.
Aynı madde metnini şu şekilde
incelediğimizde ise yukarıdaki yargının tam tersi olarak A.TR Dolaşım
belgelerinin bahse konu tedarikçi beyanı hariç menşe ispat belgeleriyle
birlikte sonradan kontrol işlemlerinin YGM ‘ler tarafından yapılabileceği
sonucu çıkmaktadır.
1)
SK1, ibraz edildiği ithalatçı ülkeden
sonradan kontrol talebiyle alınan A.TR Dolaşım Belgeleri ile 11/4/2023 tarihli ve 32160
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası
Anlaşmalar) (Seri No: 10)’nin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendinde
sayılan tedarikçi beyanı hariç menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuat
çerçevesinde sonradan kontrol işlemlerinin yapılmasını kapsamaktadır.
Madde metnine Türkçe cümle yapısı
açısından bakıldığında “İle” bağlacı birbiri ile yakın anlamda olan
kelimeleri ve eş anlamlı kelimeleri birbirine bağlayan bir bağlaç olarak
bilinmektedir. Madde metninde “ile” bağlacının A.TR Dolaşım Belgeleri ile Menşe
İspat Belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinin YGM ler tarafından
yapılacağını, zikredilen tedarikçi beyanının ise menşe ispat belgeleri
arasındaki bağlamdan hariç tutulduğunu ifade etmektedir.
VI.
Sonuç Ve Değerlendirme,
Yukarıdaki hususlar bir arada
değerlendirildiğinde her ne kadar A.TR Dolaşım Belgeleri menşe ispat belgesi
olmasa da YGM tebliğinde menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri alt başlığı
altında sayıldığı (YGM müessesesinin ihdas edildiği 2008’den bu tarafa) gerçeğinden
hareketle YGM mevzuatı kapsamında “SK1” Tespit raporu için kategorik ayrıma
girmeden önce menşe ispat belgelerinin neler olduğunu hatırlamakta fayda var.
Menşe İspat Belgeleri:
a.
A.TR Dolaşım belgeleri,
b.
EUR.1 ve EUR-MED Dolaşım Belgeleri,
c.
İran Menşe İspat Belgeleri,
d.
Malezya Menşe Belgeleri,
e.
D-8 Menşe İspat Belgeleri,
f.
TR-AZ Menşe İspat Belgeleri,
g.
TPS-OIC Menşe İspat Belgesi,
h.
Menşe beyanları,
i.
Fatura beyanları,
j.
EUR-MED Fatura Beyanları,
k.
Tedarikçi beyanları,
l.
Form A Menşe Belgeleri,
m. TR-UAE Menşe İspat
Belgeleri,
n.
TUR-PAK Menşe İspat Belgeleri,
Menşe şahadetnamesi de eşyanın menşeini kanıtlayan bir
belge olmasına karşın tercihsiz menşe kurallarını belirlemesi açısından
mevzuatımızda menşe ispat belgeleri arasında sayılmaz ve farklı kategoride
değerlendirilir ancak son dönemlerdeki ticaret politikası önlemleri ve/veya ek
mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülükler dikkate alındığında menşe
kavramındaki “tercihli” & “tercihsiz” ayrımının neredeyse ortadan kalkmış
olduğu söylenebilir.
YGM mevzuatı kapsamında “SK1” raporu hangi belgelere
düzenlenip düzenlenmeyeceği hususunda ise (YGM tebliği ve rehberi çerçevesinde)
aşağıdaki gibi bir manzara ile karşılaşmış oluruz.
1- YGM İthalatta İbraz Edilen
Belgelerin Sonradan Kontrolü gerçekleştiremez. Ülkemizden yapılan ihracat
işlemlerinde kullanılan ve sonradan kontrolü talep edilen belgelerin
işlemlerini yapmaya yetkilidir (Genel Çerçeve).
2- A.TR Dolaşım Belgeleri veya
menşe ispat belgelerinin her biri ayrı ayrı ele alındığında, belgeye ilişkin
ihracat beyannamesinin 22 nolu hanesindeki fatura bedelinin 10.000 ABD dolarını
aşmaması halinde YGM raporu aranmayabilir buna rağmen firma YGM raporu
yaptırmak isterse söz konusu tutarın altındaki işlemler için de YGM raporu
tanzim edilebilir.
3- Sonradan kontrolü talep
edilen menşe şahadetnameleri ve Form A Menşe Belgeleri ilgili gümrük
müdürlüğünce sonradan kontrol prosedürüne tabi tutulur. YGM’lerin tebliğ
tanımına göre yapma yetkileri varken rehberde bu alanda düzenleme mevcut
değildir.
4- Yalnızca biçimsel nedenlerle
(kaşenin okunaksızlığı, vize tarihinin hatalı veya eksik olması, idareye ait
kaşeden farklı bir kaşenin kullanılması vb.) sonradan kontrolü talep edilen
A.TR Dolaşım Belgeleri ve menşe ispat belgelerine ilişkin sonradan kontrol
işlemleri Gümrük İdaresince yapılması gerekmekte olup, YGM’lerin bu kapsamda
rapor tanzim etmeleri söz konusu değildir.
5- YGM tebliğinde YGM’lerin
menşe ispat belgeleri arasında sayılan tedarikçi beyanlarına ilişkin sonradan
kontrol işlemleri hariç tutulmuşken; yapamayacakları belirtilmişken, Gümrük
Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri No: 10) 17.maddesinde Tedarikçi
beyanlarının sonradan kontrolü kapsamında YGM’lerce rapor tanzim edilebileceği
hüküm altına alınmıştır. Konuyla ilgili tebliğler arasındaki tenakusun
giderilmesi faydalı olacaktır.
Sonuç olarak YGM tebliğinde her ne kadar sonradan
kontrol işlemlerinde YGM’lerin yetkilendirildiği kısım geniş bir yelpaze olarak
A.TR Dolaşım Belgeleri ile tedarikçi beyanı hariç menşe
ispat belgelerinin ilgili mevzuat çerçevesinde sonradan kontrol
işlemlerinin yapılmasını kapsayacak şekilde sayılmışsa da Yetkilendirilmiş
Gümrük Müşavirliği (YGM) uygulamasına dair rehberi içerisinde barındıran
Gümrükler Genel Müdürlüğü 2026/21 sayılı Genelgesinin ilgili
bölümü incelendiğinde YGM lerin rapor tanzim edebileceği hususların aşağıdaki
belgeleri kapsayacak şekilde sınırlandırılmış olduğu görülmektedir.
1- A.TR DOLAŞIM BELGELERİ,
2- EUR.1 / EUR.MED DOLAŞIM
SERTİFİKALARI,
3- FATURA BEYANLARI,
4- EUR.MED FATURA BEYANLARI,
Durum bu minval üzere olmakla birlikte A.TR Dolaşım
belgeleri ve menşe şahadetnameleri başta olmak üzere tüm menşe ve dolaşım belgelerinin
(ayrım yapılmadan) sonradan kontrol işlemlerinin YGM’lerce yapılabilmesi
gerektiği, araştırma ve inceleme tekniği açısından aralarında herhangi bir
farklılığın bulunmadığı da göz önüne alınacak olması halinde genel müdürlük
nezdinde yapılacak mevzuat düzenlemesiyle söz konusu belgelerin tamamı için
YGM’lerin sonradan kontrol raporu için yetkilendirilmesi yeknesak uygulamaları
ve fırsat eşitliğini tahkim edeceği, mevzuatlar arasındaki farklılığı ortadan
kaldıracağı gibi sektördeki kafa karışıklığını da bertaraf edeceği değerlendirilmektedir.
Haki Demirtaş
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
(04.03.2024)
Kaynakça:
1- Gümrük Kanunu- (4458 nolu Kanun) (04.11.1999
tarihli, 23866 sayılı R.G.)
2- Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369 s.
R.G.)
3- Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği
(10.09.2020 t. 31240 s. R.G.)
4- Genelge No: 2016/21 (Yetkilendirilmiş Gümrük
Müşavirliği Uygulaması)
5- Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası
Anlaşmalar) (Seri No: 10) (11.04.2023 t. 32160 s. R.G.)
6- Mülga AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün
2014/1 sayılı Genelgesi (A.TR Dolaşım Belgeleri ve menşe ispat belgelerine
(EUR.1, EUR.MED, FORM A ve INF4) ilişkin yapılacak işlemler)
