GÜMRÜK MEVZUATINA GÖRE YÜKÜMLÜNÜN HAK VE ÖDEVLERİ İLE GÜMRÜK İDARELERİNE KARŞI SORUMLULUK

Öğrenci Yurdunda kaldığımızda şahit olduğumuz bir hikaye. Rizeli bir hukuk öğrencisi, Roma Hukukunu geçemiyordu. Arkadaşları, “Roma Hukuku hocası Rizeli, sende Rizelisin bir görüş belki seni dersten geçirir.” Diyerek Rizeli öğrenci arkadaşımızı doldurdu. Arkadaşımız, hocayla görüşmek için kapısını çalar. Hoca içeri çağırır. Arkadaşımız, Hocam der, ben bu dersten bi türlü geçemiyorum. Amma ben de sizin gibi Rizeliyim. Beni bu dersten geçirir misiniz? Hoca da der ki; değil Rizeli, Romalı bile olsan bu dersi öğrenmeden geçemezsin der! Hoca son derece haklıdır. Günümüz hukukunun yarısından fazlası hala Roma Hukukudur. Roma (Ceza) Hukukunda; ignorantia juris non excusat ("kanunu bilmemek mazeret sayılmaz") ilkesi, temel ilkelerden biridir.

Kanunlar; İzinleri, yasakları ve yasaklara uymayanlara uygulanacak cezaları içerir. Kanunların uygulanmasında yasaklar ve cezalar kadar, izinler, haklar ve ödevler uygulamada ön plana çıkmaktadır. Rutin uygulama hükümleri, dolaylı temsilcilerin “iş tanımlaması” prosedürü gibidir.

Ülkemizde Ticaret Bakanlığı, gümrük vergilerinin tahakkuku ve takibi ile görevlidir. Gümrük İdarelerince yapılan dış ticarete ilişkin gümrük vergilerine ilişkin tahakkuklar ile gümrük vergileri kapsamında olmayan Damga Vergisi gümrük beyannamelerinde göre Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca (Gümrük Saymanlık Müdürlükleri/Mal Müdürlüklerince) tahsil edilmekte, İthalat vergileri kapsamında olan TRT Bandrol ücreti ile TRT Genel Müdürlüğü adına beyanname ile, Kültür Fonu ise doğrudan Turizm ve Kültür Bakanlığı’nca tahsil edilmektedir.

Gelir İdaresi Başkanlığı, “GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı Yayın No: 185 Nisan 2014”’te “MÜKELLEFLERİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ REHBERİ” yayınladı. Linkini veriyorum.

 https://cdn.gib.gov.tr/api/gibportal-file/file/getFileResources?objectKey=arsiv/onceki-dokumanlar/mukellefinhakveodevleri2014.pdf ziyaret edebilirsiniz. Yükümlüler ve Dolaylı Temsilcilerde nihayetinde Mükelleftir. 

Gümrük Mevzuatı açısından “YÜKÜMLÜNÜN HAKLAR (İZİNLER) ve ÖDEVLER” konusunda öne çıkan uygulamaları ve bu konuyla iç içe geçmiş “Gümrük İdarelerine Karşı Sorumluluk” konusunu incelediğim makaleyi hazırladım.

İlk tespitimizde kanundaki yükümlü ile kişiler farklı sıfatlar altında yer aldığıdır. Gümrük Mevzuatında; Yükümlü, Asıl Yükümlü, Beyan Sahibi, İzin Hak Sahibi, Asıl Sorumlu dışında “muhatap” ve “ilgili kişiler” kavramlarını görüyoruz.

Gümrük mevzuatına göre;

"Yükümlü" deyimi, gümrük yükümlülüğünü yerine getirmekle sorumlu bütün kişileri;[1]

İthalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlü, beyan sahibidir. Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. 

Dolaylı temsilde, temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır.[2]

Asıl yükümlü: Doğrudan temsilde adına ve hesabına beyanda bulunulan, dolaylı temsilde ise hesabına beyanda bulunulan kişi.[3]

"Gümrük yükümlülüğü" deyimi, yükümlünün gümrük vergilerini ödemesi zorunluluğunu;[4]

İfade eder. Buna göre; Gümrük Yükümlülüğü:

Vergi Ödeme Yükümlülüğü[5], Faiz ve Gecikme Zammı Ödeme[6], Teminat Verme yükümlülüğü (Götürü, İndirimli…)[7], Bilgi Verme Yükümlülüğü[8], Belge Saklama Yükümlülüğü[9], E-Tebligat Kullanma[10], E-İmza Kullanma[11], YKTS Kayıt ve Güncelleme[12] dir.

Gümrük Müşavirlerinin Gümrük Kanunu 181’nci maddesinde “İthalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlü, beyan sahibidir. Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. Dolaylı temsilde, temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır. 188 inci, 190 ıncı ve 194 üncü maddeler uyarınca doğan gümrük yükümlülüğü için de bu hüküm uygulanır.” Hükmü ile yükümlülük hükümleri uygulanmaktadır.

Yükümlülerin Gümrük Kanunu ve mevzuatı kapsamında Hakları;

Temsil Hakkı[13] , Statü Belgesi Talep Etme Hakkı (OKSB[14], YYS[15], Onaylanmış İhracatçı[16]),

BTB Müracaat Hakkı[17], Tarife Bilgisi Müracaat Hakkı[18], BMB Müracaat Hakkı[19], 

Ek Süre Talep Etme Hakkı[20], Duran Süre[21] talep etme hakkı,

Gümrük Genel Tebliğ Varış Öncesi Gümrük İşlemleri Tebliğ (Seri No: 1) (23.01.2019/30664 RG)

Basitleştirmiş Usul Yararlanma Hakkı (taşıtüstü yaygın basitleştirilmiş usulden yararlanma [22], Yeddi emin talebi[23], Eksik beyan[24], istisnai kıymet beyan hakkı[25] )

İnceleme (Küşat) Hakkı[26],

Eşyayı 3 ncü kişilere Geçici Depolama Yerleri (satma)  [27] ve Antrepolarda eşyayı devretme (satma) hakkı[28],

Elleçleme Talep hakkı[29],

Beyan öncesi laboratuvara tahliline tabi tutma hakkı[30], 

Özet ve Gümrük Beyannamesinde düzeltme[31], iptal hakkı[32], Bölünmüş Beyanname talep etme hakkı[33],

Başlamış İşlem Uygulama Talep etme Hakkı[34]

Gümrük muafiyetlerinden yararlanma hakkı[35],

Tercihli Tarifeden yararlanma hakkı[36],

Eşyayı gümrüğe terk ve imha hakkı[37],

İndirimli Ödeme Hakkı[38], Geri Bildirim ve İndirimli Ceza uygulama isteme Hakkı[39], İtiraz Hakkı[40], İtiraz Süresi Kaçırılan Ek Tahakkuk veya Ceza Kararlarının Kaldırılması[41]Uzlaşma Hakkı[42], Uzlaşmada hatalı karara düzeltme müracaat hakkı[43],  İhtirazlı Kayıtla beyan hakkı[44], Geri Verme Kaldırma Hakkı[45], Faiz talep etme hakkı[46], Fazla Çalışma Talep Hakkı[47],

İndirimli Teminat uygulanması hakkı[48], Teminat değiştirme Hakkı[49],

Tasfiye eşyayı bir gümrük rejimine tabi tutulma hakkı[50],

Eşyayı ihtilaf durumunda ithal etme hakkı[51],

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakkı Korunma hakkı[52],

Gümrük Alacaklarının Ertelenmesi ve taksitlendirilmesi hakkı[53], Mahrece İade talep hakkı[54],  Vergi Borcu gösteren yazı talebi[55],  Gümrük vergi ve Ceza Borcu Sorgulama sistemini kullanmak[56]

İzahat hakkı[57],

Gümrük Kanunun 4 ncü maddesindeki sorumluluk;

Gümrük idareleriyle muhatap olan kişiler,

-        Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile bunlara ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan mevzuat hükümlerine uymak

-        gümrük idarelerinin gerek bu Kanunda gerek diğer mevzuat hükümlerine göre yapacağı gözetim[58] ve kontrollere[59] tabi olmak;

-        bu idarelerin kendi adına veya başka idareler nam veya hesabına tahsil edeceği her tür vergi, resim, harç ve ücretleri ödemek veya bunları teminata bağlamak

-        mevzuat hükümlerinin uymayı zorunlu kıldığı her tür işlemleri yerine getirmekle 

SORUMLUDURLAR.

Öncelikle Gümrük İdarelerine “muhatap” kimdir ve niteliği nedir sorusuna cevap aramalıyız.

Muhatap olan kişiler; dar anlamda “Yükümlü” olmakta, geniş anlamda ise “yükümlü” kapsamından vergi ödeme yükümlülüğüne ilişkin yapılmasını yerine getirme ile birlikte vergi ödeme yükümlülüğü dışındaki hakların kullanımında usul ve yasaklara uyma, gümrük idarelerince verilen izinleri usulüne göre kullanmayı ifade etmektedir.

Sorumluluk kavramı; yükümlü sıfatı taşımasa bile gümrük idaresi dışında ancak gümrük idarelerinin görevini ilgilendiren konularda 3 ncü kurumlara yapılan işlemleri de içine almaktadır. Örneğin Free Shop’tan alış-veriş, uluslararası fuar organizasyon işletmeciliği, ticari kara taşıtlarına ilişkin güzergâh takibi, ATS cihazı uygulaması, taşıt dolu-boş tartı işlemleri, X Ray kontrolleri, Bankaların Döviz Transfer Belgesi düzenlemeleri… vs.

Gümrük Yönetmeliğinin 181 nci maddesi kapsamında;

“Yürürlükteki mevzuat uyarınca ilgili gümrük rejimleri kapsamında Türkiye'ye ithali öngörülen her türlü izin veya uygunluk belgesine veya bu belgeler yerine geçen bilgiye tabi eşyaya ilişkin yetkili kurumlarca yapılacak kontroller, ithale konu eşyanın kamu ahlakı, kamu düzeni, kamu güvenliği, insan, hayvan ve bitki sağlık ve hayatlarının korunması açısından taşıyacağı muhtemel riske göre; Türkiye Gümrük Bölgesine girişinde veya gümrük beyannamesinin tescil işlemi öncesinde ya da gümrük yükümlülüğünün sona ermesinden sonraki aşamalardan yalnızca birinde ve gümrük idaresinin koordinasyonunda yapılır.”

Hükmüne amirdir.

Diğer taraftan 20.03.2012 tarihli 28239 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2012/6 sayılı Başbakanlık Genelgesinde;

"Tek Pencere" sisteminin kurulması ile birlikte; uluslararası ticarete ve taşımacılığa konu olan eşya için gerekli bilgi ve belgeler, söz konusu ticaretin ilgilileri ve taşıyıcılar tarafından uluslararası geçerliliği olan standart bir formatta, tek bir başvuru noktasına sunulabilecektir. Bu kapsamda gerekli onaylar, elektronik ortamda yine aynı başvuru noktasına iletilebilecek, eşyanın kontrollerinin de koordinasyon ve işbirliği içerisinde, ilgili kurum ve kuruluşlarca aynı yer ve zamanda yapılması sağlanmış olacaktır.

Öte yandan, 450/2008 sayılı AB Konsey Tüzüğü ile kabul edilen Modernize Gümrük Kodunda yer alan "Tek Pencere" sistemine ilişkin hükümler, 2013'te tüm AB üyesi ülkelerde uygulamaya girecektir. "Tek Pencere" sisteminin ülkemizde de uygulamaya konulması için yapılacak çalışmaların, sistemin kurulması ve işletilmesine ilişkin iş ve işlemlerin Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın koordinasyonunda yürütülmesi uygun görülmüştür.

Benzer şekilde Gümrük Yönetmeliğinin 522 nci maddesinde “Antrepo işleticileri ve kullanıcıları; eşyanın gümrük antreposunda bulunduğu süre içerisinde gümrük gözetimi altında bulunmasını sağlamak, eşyanın iyi muhafaza edilmesi konusunda yükümlülüklerini yerine getirmek ve izinde belirtilen şartlara uymak zorundadır.”  Ayrıca “Eşya gümrük vergileri de dahil olduğu halde sigortalanmış ve sigorta sözleşmesine göre bu vergileri sigorta şirketinden tazminat olarak alınmış ise, bu gibi noksanlık ve eksikliklere ait gümrük vergileri sigorta ettirenden veya lehine ettirilenden alınır.” Hükmü ile antrepo işleticileri vergi ödeme yükümlülüğü dışında izinde belirtilen şartlara uymak ile sigorta ettiren veya lehine sigorta ettirilen “muhatap” statüsünde olmaktadır.

Muhatap olmanın sonuçları, gümrük idareleri açısından kamu zararı oluştuğunda açılan kamu davalarında gümrük idarelerine “müdahil” olma statüsü verecektir.

Yükümlü olsun olmasın diğer önemli bir konu ise, bilgi verme, belge saklama yükümlüğüdür. Kanunda yer alan özne” ilgili kişiler” olarak muhatap belirlenmiştir.

İlgili kişiler (Gümrük işlemleriyle doğrudan veya dolaylı olarak ilgili bulunan kişiler), 11 inci maddede belirtilen belge ve bilgileri gümrük kontrolü amacıyla beş yıl süre ile saklamak zorundadırlar.[60] Gümrük Müşavirlik firmaları da bu kapsamda (Kanunun 4 ncü maddesi de göz önünde bulundurulduğunda) yer almaktadır. (Bu maddede yükümlü ve muhatap yerine ilgili kişiler olarak kanunda yer almaktadır.

Gümrük Kanunun 241/6-d maddesinde “d) 11 inci madde hükmüne göre yazılı olarak talep edilen bilgi ve belgeler ile 13 üncü madde hükmü uyarınca beş yıl süreyle saklanması gereken belgelerin gümrük kontrolü sırasında ibraz edilmemesi.” Yer almaktadır. Bilgi ve belge ibraz edilmemesi halinde usulsüzlük cezası her bir işlem için 8 katı uygulanmaktadır.  

Kağıtsız Gümrük Projesi antrepo ve ihracat rejimlerinde uygulanmaktadır. Firmaların Gümrük Müşaviri değişikliği veya ölüm, iş bırakma nedenleriyle ilgili kurumlarda gerekli bilgiler erişim sağlanamamaktadır. Gümrük Müşavirlik firmalarının maliyeti ve iş verimliliğini etkileyen kağıt ortamında arşiv yerine sadece dijital ortamda “bilgi ve belge” saklama yükümlüğüne ilişkin Ticaret Bakanlığınca belge muhafaza edilmesi yükümlülüğüne ilişkin açıklayıcı genelge olarak düzenleme yapılması gerekmektedir.

Mükellefe hukuken tanınması gerekli hak ve olanakların, yasa ve mevzuat ile elinden alınanı var mıdır, yok mudur? Sorusu ile birlikte uygulamada iyileştileşmesi gereken konulara değinmek gerekiyor.

1-     Gümrük Kanunun 63 ncü maddesinde yer alan beyannamede düzeltme işleminde yükümlüye ceza uygulanacak ve uygulanmayacak durumların netleştirilmesi, mevzuat derlenerek yeniden duyuru yayımlanmalı,

2-     Beyannamede düzeltme, itiraz ve Geri Verme Kaldırma taleplerinde gümrük idarelerince, beyanın bağlayıcılığı ve eşyanın gümrük gözetiminden çıktığı gerekçe gösterilerek red kararı verilmesinin yasal mevzuatta yerinin kaynak gösterilmesi, 

3-     Ek Tahakkuk ve Ceza Kararı düzenlenmeden önce “izahat” müessesinin daha yaygın kullanılması,

4-     Ek Tahakkuk ve Ceza Kararlarının gümrük idarelerince hatalı düzenlendiğinde Bölge Müdürlüklerine itiraz edilmeden gümrük idarelerince iptal edilebilme olanağının sağlanması,

5-     Bağlayıcı Tarife Bilgisi müracatlarının kolaylaştırılması, hızlandırılması, yaygınlaştırılması, (Almanya, Fransa BTB sayıları ile Türkiye BTB sayıları karşılaştırılabilir)

6-     İtiraz başvurularının Bölge Müdürlüklerince ek süresi içinde karşılanmaması nedeniyle zimni red kapsamında işlem görmektedir. Zimni red, oluşmaması için bürokasinin azaltılması, itirazlarında davet usulüne göre yapılması ya da zımni red oluşmaması için gerekli düzenlemelerin yapılması,

7-     Menşe İspat Belgeleri ve A.TR Dolaşım Belgesinde yurt dışına sonradan kontrol aşamasında cevap alınmaması durumunda yükümlünün etkisi olmamasına rağmen vergi uygulaması,

8-     Menşe Şahadetnameleri ibrazı tecihli menşe statüsü değildir. Gümrük Kanunun 234/1-a maddesi kapsamında cezai hüküm uygulanmaması gerekmektedir.

9-     İhracatta nispi ücretlerin asıl yükümlü tarafından ödenmesinin sağlanması.

Recai HERGÜN

GÜMRÜK MÜŞAVİRİ