Gümrük müşavirliği ile ilgili temel düzenleme olan Gümrük Kanununda ve diğer alt düzenlemelerde gümrük müşavirliğinin sorumluluk alanlarını net olarak ortaya koyan, çerçevesi sınırlandırılan düzenlemeler bulunmamaktadır.
Baktığımızda, gümrük müşavirlerinin mali sorumluluğuyla ilgili Gümrük Kanunun 181. Maddesinin 2. Fıkrasında "Dolaylı temsilde, temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır. 188 inci, 190 ıncı ve 194 üncü maddeler uyarınca doğan gümrük yükümlülüğü için de bu hüküm uygulanır."
Gümrük Kanunundaki temel düzenlemelerden biri de 229 uncu maddede yer alan …gümrük beyannamesi … üzerine imzasını atmış olanların vergi kaybına neden olan durumu bildiği veya bilmesi gerektiği hallerde, bunlar gümrük idaresine karşı bağlı bulundukları tüzel kişilikle (Gümrük Müşavirliği Tüzel kişiliği ) birlikte müteselsilen sorumlu olurlar. Şeklinde yapılan değişiklik olmasına karşın, Gümrük Yönetmeliği ve diğer alt düzenlemeler de bu hükme paralel düzenlemeler yapılmadığı gibi var olan aykırı hükümlerde çıkarılmadığı için uygulamada çok ciddi sorunlar yaşanmaktadır.
Buna örnek Gümrük Yönetmeliğinin beyanın başlıklı 113. Maddesini gösterebiliriz.
" Beyannamede imzası bulunan kişiler cezai hükümlerin uygulanması açısından beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgelerin doğruluğu ve ilgili rejimin gerektirdiği bütün yükümlülüklere uyulmasındansorumludur. Doğrudan temsil durumunda bu sorumluluk adına hareket edilenlere aittir. Beyanın bağlayıcı olması nedeniyle beyanname başkasına devredilemez; eşyanın başkalarına satılması beyan sahiplerini yükümlülüklerinden kurtarmaz."
Madde hükmü dikkatli incelendiğinde doğrudan temsilde sorumluluğun adına hareket edilenlere ait olduğunun altı çizilmiş olmasına karşın maalesef dolaylı temsil suretiyle beyanda bulunan biz gümrük müşavirleri için yönetmelikte bu aykırılık devam etmektedir.
Böyle olduğu için, yapılan değerlendirmelere bağlı olarak sorumluluk alanlarının uygulamaya yansıyan tasarruflarla genişletildiğini görmekteyiz. Meslektaşlarımız yüzlerce idari, mali ve cezai işlemlere muhatap olmaktadır.
Başkalarının düzenlediği belgelerin doğruluğunu bilmek her zaman mümkün mü?
Ayrıca bir başka esas sorun ise Gümrük müşavirinin hangi durumlarda vergi kaybına neden olan durumu bilmesi gerektiğidir. Bu durumlar net olarak tespit edilmediği için "bilmesi gerekeceği" gerekçesiyle beyanla ilgili oluşan her türlü aksaklıkta gümrük müşavirinin sorumlu tutulduğu noktaya gelinmiştir.
Diğer bir düzenleme ise Gümrük Kanunun geçici 6 ncı maddede yer alan "…sahte belgelere dayanılarak yanlış beyanda bulunulduğunun, ancak bu durumun gümrük müşavirinin bilgisi dışında olduğunun, bununla birlikte, bir araştırma sonucunda gerçek durumun öğrenilebileceğinin…"şeklindekki ifadedir. Bu ifade de sorumluluklar açısından sorunludur ve genişletilmeye çok müsaittir. Burada geçen "araştırma"dan kastedilen nedir? Gümrük müşaviri neyi ve nasıl araştıracaktır. Önüne gelen her belgeye öncelikle hangi yasal yetkiyle yurt içinden veya yurt dışından, mahrecinden hangi imkanlarla araştırma gücüne sahiptir.
Yukarıdaki temel bakış açısı altında gelinen noktada gümrük müşavirinin aşağıdaki hususlarda sorumluluğu olduğu varsayılmakta ve buna göre idari, mali hem de cezai açıdan risk altında tutulmaktadır.
İhracat Eşyası İle İlgili Araştırma
Gümrük Müşavirlerinin, ihracatla alakalı olarak da gerek kıymet ve gerekse eşyanın ihracatçının satın aldığı imalatçı veya başka satıcıların önceki fatura hareketleriyle ilgili sorumluluk alanını genişleten uygulamalarla karşılaşmaktayız. Bu durum ihracata bakış açısı ve Türkiye'nin ihracat vizyonu ile de çelişmektedir.
İhracatçının baştacı edildiği ve kendilerine her türlü kolaylığın gösterildiği bir durumda onların adına beyanda bulunan gümrük müşavirinden her işlemde peşinen ihracatçıya şüpheli sıfatıyla bakması ve ihracatla ilgili olarak gümrük beyanı yapılması için gerekli belgeler dışındaki belgeleri, ancak Vergi Usul Kanunununda belirlenen kişilerce araştırılması mümkün olan belgelerin doğruluğunu araştırmasının beklenmesi adil olmayacaktır.
Ekonomik Etkili Gümrük Rejimlerinde Sorumluluk
Zaman zaman gümrük müşavirlerinin ekonomik etkili gümrük rejimlerine konu edilen eşya ile ilgili olarak süre aşımları veya rejimin sonlandırılmaması durumlarında sorumlu tutulduğu durumlar ile karşılaşılabilmektedir. Rejim beyanı ile ilgisi olmayan, eşyanın ithalattan sonraki fiziki sirkülasyonu ile alakalı olan durumlar için gümrük müşavirinin sorumluluğunun varlığından bahsedilmesi gümrük müşavirlerinin sorumluluklarının genişletilmesi yönündeki en uç nokta olarak kendisini göstermektedir ve kabul edilmesi mümkün değildir.
Sorumluluk, Temsil Şekli ve Yetki
Yukarıdaki ifadelerimden, gümrük müşavirleri yaptıkları işlemler bakımından sorumlu tutulmasın sonucu çıkartılmasın; tahrifatlı, gerçeği yansıtmadığı kolayca farkedilen, belgeler arasında uyumsuzluk vebelegelerine göre fiziki durumun böyle olmadığı açık olarak görülen durumların varlığında gümrük müşavleri de sorumlu tutulmalıdır. Ancak 'dolaylı temsil sıfatıyla' beyan sahibi olarak beyanda bulunduğumuz gerekçesiyle, yapay bazı varsayımlarla ve bir çoğuda kişisel yorum farklarına göre gümrük müşavirlerine sorumluluklar yüklenmesi adaletli olmayacaktır.
Gümrük müşavirinin sorumluluk alanını sürekli genişleten düşünce yapısının şu soruyu da kendilerine sormasında fayda bulunmaktadır: Gümrük müşavirine, üzerine yüklenen yapay sorumlulukları yerine getirebilmesi için mevzuat ile verilen yetki nedir? Gümrük Müşaviri neyi araştırabilir, bankalardan bilgi alabilir mi, kamu kuruluşları ile veri alışverişi yapmaları mümkün müdür? Şayet gümrük müşavirinden araştırma yapması isteniyor ise neyi araştırmakla mükellef olduğu da açık olarak ortaya konmalı ve buna ilişkin olarak kendilerine yetki verilmeli ve gerekli araçlar da sağlanmalıdır.
Sonuç
Sonuç itibariyle, gümrük müşavirinin temel görevi, kendisine sunulan belgeler ışığında özellikle menşe, tarife ve kıymet gibi gümrük tekniğiyle ilgili hususlarda mesleki bilgi ve becerisini kullanarak gümrük beyanını yapmaktır.
Eşyanın belgelerinde herhangi bir sorun bulunmuyor ise, kullanılan belgeler arasında birbirleriyle çellişen durumlar yok ise, "araştırsaydın" gibi gerekçelerle veya "bilmen gerekirdi" gibi soyut değerlendirmelerle gümrük müşavirinin sorumlu tutan anlayıştan uzaklaşılması, ayrıca öncelikle Gümrük Yönetmeliğinin özellikle 113. Maddesi başta olmak üzere ilgili maddelerin Gümrük Kanuna uygun hale getirilmesi gerekir. Gökte uçan sineğin dahi hesabını Gümrük Müşavirlerinden soran bu yapay sorumlu tutma anlayışı mesleğimizi adeta sürekli mayınlı arazide çalışmak zorunda kalan kişiler konumuna sokmaktadır. Ayrıca bir kamu yararı sağlamadığı gibi , sürekli davalı durumunda kalan mesleğimizin saygınlığına zarar verdiği de bir başka gerçektir.
Sorunun kalıcı çözümünde ise dolaylı temsil şeklinin kaldırıldığı sadece 1615 sayılı gümrük kanununda olduğu gibi vekaletname ile takip eden hükmünün getirildiği, yetki ve sorumluluklarımızın çok daha açık tarif edildiği , sınırlarının belirlendiği, etik değerleri olan, beraberinde meslek içi denetimlerin sağlandığı, meslek kanunumuz yani GÜMRÜK MÜŞAVİRLERİ ODASI VE ODALARI BİRLİĞİ yasasına kavuşmamızla olacaktır.
Turhan GÜNDÜZ
Yönetim Kurulu Başkanı
İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği
